ارزیابی کیفیت علوفه سه گونه از گندمیان در مراحل مختلف فنولوژی در مراتع ییلاقی درگز

شهرستان درگز یکی از مراکز مهم دامداری در استان خراسان رضوی است. مراتع ییلاقی این منطقه جایگاه مهمی در تامین علوفه مورد نیاز دام های اهلی و وحشی دارد. بازده عملکرد دام در مرتع به کیفیت علوفه در دسترس آن وابسته است. آگاهی از نیاز روزانه برای مدیریت تغذیه ای دام ضروری است. هدف از این مطالعه، ارزیابی کیفی و ارزش غذایی سه گونه چمن گندمی بلند (agropyron elengatum)، گندم کاهو(avena fatuca) و جو هرز (hordeum glaucam) در سه مرحله رویشی، گلدهی و بذر دهی به منظور تعیین کیفیت آنها در تغذیه دام می باشد. این مطالعه در مراتع ییلاقی آسلمه کلاته چنار واقع در فاصله 37 کیلومتری شهرستان درگز با وسعت 6206 هکتار انجام شد. نمونه برداری از گونه های گیاهی در هر مرحله فنولوژیکی به روش تصادفی با سه تکرار انجام شد. دیواره سلولی عاری از همی سلولز (adf) و پروتئین خام نمونه ها به روش استاندارد (aoac) اندازه گیری و سپس هضم پذیری ماده خشک (dmd) و انرژی متابولیسمی (me) محاسبه گردید. نیاز روزانه دام ها در سه حالت فیزیولوژیکی خشک، آبستنی و شیرواری تعیین شد. بدین منظور، تعداد 30 راٌس گوسفند نژاد کردی خراسان به طور تصادفی در دو گله مجزا توزین و وزن واحد دامی تعیین گردید. با تعیین مقدار انرژی متابولیسمی گیاهان اصلی موجود در جیره غذایی دام ها و مقدار انرژی مورد نیازشان در طول روز، مقدار علوفه مورد نیاز دام ها تعیین شد. برای بررسی تاثیر مراحل فنولوژیک بر ارزش غذایی گیاهان و مقایسه کیفیت علوفه ای گونه های گیاهی از تجزیه واریانس- اندازه گیریهای مکرر (anova- repeated measures) استفاده گردید. گونه جو هرز به دلیل داشتن پروتئین خام (05/19)، انرژی متابولیسمی (78/9)، قابلیت هضم ماده خشک(30/69) و انرژی قابل هضم (82/68) بالاتر و درصد adf (15/27) کمتر نسبت به دو گونه دیگر از کیفیت و ارزش غذایی بالاتری برخوردار است. اثر مرحله فنولوژی بر کیفیت علوفه معنی دار بود (p < 0.05). هر سه گونه مورد بررسی در مرحله رویشی بالاترین کیفیت و در مرحله بذردهی کمترین کیفیت را داشتند. اواخر دوره رویشی و اوایل مرحله گلدهی (اواسط اردیبهشت) زمان مناسب جهت چرای دام کردی خراسان در مراتع ییلاقی درگز تعیین شد. میانگین وزن گوسفند نژاد کردی خراسان در وضعیت فیزیولوژیکی خشک، شیرواری و آبستن به ترتیب 4/49، 1/47، 3/59 کیلوگرم تعیین شد. بر این اساس مقدار علوفه مورد نیاز برای گوسفند نژاد کردی خراسان 5/1 کیلوگرم تعیین شد. میزان انرژی متابولیسمی مورد نیاز دام در وضعیت آبستنی (8/10 مگاژول) بیشترین و در مرحله شیرواری (1/9 مگاژول) کمترین میزان بود. گیاهان مراتع منطقه در مرحله رویشی قادر به تامین نیاز دام در وضعیت فیزیولوژیکی خشک و شیرواری هستند در حالیکه در دو مرحله گلدهی و بذردهی نیاز دام تامین نمی گردد. همچنین نیاز گوسفند نژاد کردی خراسان در وضعیت آبستنی در هیچ یک از مراحل فنولوژیکی گیاه تامین نگردید. مرحله فنولوژی و گونه بر تغییرات پارامترهای کیفیت علوفه تاثیر داشت به طوریکه کیفیت گونه های مطالعه شده در هر سه مرحله فنولوژیکی متفاوت بودو با پیشرفت رشد گیاه از کیفیت علوفه ای آنها کاسته شد.